LUSÉRN IN EARST BÈLTKRIAGE
Sa von earstn djar von 1900 iz gest hoatar ke zbisnen in Belesche Raich un in Österraichege Khoasarraich berata auzgeprocht eppaz schaülaz, furse a kriage. Lusérn un daz Obar Astetal, soinante toal von in Österraichege Khoasarraich un soinante affon konfì zbisnen ’z Beleschlånt un ’z Österraich, von djar 1908 vort soinse gevuntet inngevånk in an prodjèkt geböllt von Governo vo Viena zo macha au di fört. Asó in di sèlln djar soinda khent augemacht simm groaze fört boda soin gånt vo Folgrait sin in Vesan: Spitz Vesan, Verle, Lusérn, Geschwent, Cherle, Sommo Alto, Dosso delle Somme. Afte di sait von belesan soinda khent augemacht di fört von Verena, Halsplkhnott un Campomolon.
Vor di laüt vo Lusérn di arbat zo macha au in fòrte iz gest a guatar gebinn, in di djar boda soin gånt von 1908 atz 1912 alle di lusernar boda soin gest guat z’arbata soin khent inngestèllt afte fabrika von fòrte, sichar bintsche zait spetar allz berat augehöart in auzprèchan von kriage. Bida siånka dar fòrte vo Lusérn iz gest geschètzt dar stercharste un gehoazt insinamai “Padreterno” in di earstn tang von kriage izzarse gevuntet zo macha durch sbere urn, soinante pròpio vorå in belesan fört izzar khent gevånk untar in an schaur granattn. Un pròpio peng ditza, pittar vort azta di granattn machan springen di vaskü vodar benzina, dar koandånt Emanuele Nebesar, a boemo, hatt gemacht auhevan da baiz fåne. Di åndarn österraichege fört in biane zait, dòpo zo haba geschikht an fraiböllege sildàdo z’ziaga ar da baiz fåne håm bidar vürgevånk in fòrte sinn affon ågriff von djar 1916 balda dar fronte iz gånt betar vür.
Di laüt håm gemocht lazzan di haüsar untar in schüz von kanü traganten nå lai daz indarste bosa håm gehatt mengl. Da håm gevuntet herbage in Aussig in da obar Boemia un auzgetoalt in di lentar von distrkt lai in bintar von djar 1919 håmsa gemak khear bidrumm dahuam.
Dòpo drai djar kriage ’z lånt vo Lusérn iz gest gåntz abegemèkket un hatt bidar gemocht soin augemacht haus vor haus. Dar belesche Govèrno hatt geschützt di arbatn un vor di maurar vo Lusérn izta bidar gest arbat vor åndre djar.