’Z djar 1998 a dokhtur inglés, Andrew Wakefield, hatt geschribet affnan bichtegen fòldjo vo medisì, The Lancet, an artìkl haltante au ke di khindar boda khemmen vatschinàrt ristschàrn zo darkrånkha vo autismo. Spetar hattma darvért ke disar dokhtur hatt gehatt gevånk gèlt zoa z’schraiba lungen, nützante valse dati vor soine studie. Dar fòldjo hatt gemocht vorsan soin lesarn vortzàing un in schraibar izzen sinamài khent vietàrt z’arbata azpi dokhtur. Disa gevelata teorìa von autismo hatt però gemacht an groazan schade boda innhaltet fin in ta' vo haüt: seånka azta vil naüge studie håm gezoaget ke dar autismo hatt nicht zo tümmana pittn vatschìn, vil laüt vörtnse hèrta no zo macha vatschinàrn soine khindar. Dar naüge dekrét vo dar minìstaren Lorenzin schafft zo vatschinàra alle di khindar fin att 16 djar. Fin est hattma gemocht machan viar vatschìn, von naüge schualdjar vür bartnz soin in gåntzan zene. Di khindar boda nèt soin vatschinàrt mang nèt khemmen inngeschribet in khindargart odar in èst. Ma ditza iz nonet allz: vor berda nèt volget, dar dekrét lek vür multe vo tausankhar euro - an earstn hattma sinamài gehatt in sint zo nemmanen vort di khindar. In gåntz Beleschlånt mildjü laüt soin mèchte augerekht peng disan dekrét. Sa gloam ke di vatschìn machan mearar schade baz helvan un vörtnse vor di gesùnthait vo soin khindarn. Sa haltn au ke pitt disan dekrét di hoachan boda redjarn ka Ruam håm geböllt machan a groazez geschenkh in fabriként vo medisìn, boda gebìnnen vil gèlt pinn vatschìn. Atz 11 vo prachant a Merån dar presidént Mattarella, boda au iz gest khent zo trèffa in österraichar presidént Van der Bellen, iz khent gegrüazt pitt gevìspla un gehóka vonan folkatn khnopf darzürnte müatar un vetar boden håm gehaltet vor übl zo haba untarschribet disan dekrét. Ma boazt ke di laüt da ka üs lazzanen nèt gearn schaffan vo Ruam bia sa håm zo leba un no mindar bia sa håm z’zügla au soine khindar. ’Z gianda però ummar vil schaülane beata boma hatt gegloabet gemèkket fin vor biane zait, un ditza pròpio in gratzia in vatschìn. Ünsarne altn bartnen no gedenkhan di grüpp odar di khaichhuast, beata boda håm gement vil djunge lem in ünsarn lentarn disedjar. Darsìdar di khindar khemmen vatschìnart mindar, söttane beata soin nå zo kheara bidrùmm da ka üs o. Nèt machan vatschinàrn soine khindar iz eppaz boda schedeget nèt se alùmma, ma di åndarn uminùm o, un übarallz di sèlln boda sa soin debl un krånkh un vor ditza mang nèt khemmen vatschinàrt. Vor disa resóng di Bèltorganizatzióng vo dar Gesùnthait haltet au ke 95% von khindarn schöllatn soin vatschinàrt. Sichar, schaffan un dröm iz furse nèt dar djüst bege: vil bichtegar beratz lirnen in laüt bazzez soin dise schaülane beata un umbrómm ’z iz bichte schützan soine khindar. Asó tüatma in di åndarn lentar vo dar Euròpa un nindart, fin haüt, hatta geböllt an dekrét zoa zo machaz vorstìan in laüt.  

Paolo Pergher